Το καΐσι είναι το βερίκοκο, Prunus armeniaca, που παναπεί ''αρμένικο δαμάσκηνο'' αλλά δεν είναι ούτε δαμάσκηνο ούτε αρμένικο. Το Ικαριώτικο καΐσι έχει γλυκό, εδώδιμο κουκούτσι, σαν αμύγδαλο. Η φύση φροντίζει τα κουκούτσια να είναι πικρά, για να μην τα τρώνε οι άνθρωποι ή τα ζώα και έτσι τα φυτά να πολλαπλασιάζονται. Από το κουκούτσι της καϊσάς φυτρώνει σαρταλουδιά, η λέξη είναι πέρσικη, όπου zardalu είναι το βερίκοκο, το «κίτρινο δαμάσκηνο» (zar ο κίτρινος).  Ένα φυτό που κάνει πολύ νόστιμα μικρά άγρια καΐσα, τα σαρτάλουδα, αλλά με πικρό κουκούτσι. Μερικοί μερακλήδες είχαμε επισημάνει τις σαρταλουδιές και ποτέ δεν λέγαμε πού είναι. Βέβαια και εδώ ισχύει ότι: ''Ο αγουροφάς ήφαε" και ότι ''τα κλεμμένα είναι πιο νόστιμα.'' Τα καΐσα στο Μοναστήρι ήταν τα πιο πρώιμα.

Τα καΐσα στην Ικαρία ήταν εξαγώγιμο προϊόν. Θυμάμαι όταν έφτασα για πρώτη φορά στον Πειραιά, το 1960, άκουσα με υπερηφάνεια έναν πλανόδιο να διαλαλεί ''Καριώτικο καϊσί και το κουκούτσι μύγδαλο''. Όταν πήγα κοντά τον ρώτησα,  ''Είναι από την Ικαρία;'' ''Από που είσαι;'' με ρώτησε με δυσπιστία. ''Από την Νικαρία'', του απάντησα. ''Πήγαινε στην δουλειά σου'', με συμβούλευσε...

Εκείνα τα χρόνια τα μαθητικά, ο πατέρας μου, Ηλίας Φουντούλης, καθηγητής Φυσικών μάς έβαζε και φυτεύαμε στον σχολικό κήπο μπουρδελιές, νεραμπουλιές και σαρταλουδιές και μας μάθαινε να τις εμβολιάζουμε σε καϊσές. Οργάνωνε και διαγωνισμούς για το καλύτερο μπόλι, με έπαθλο το 20' στη Φυσική. Εδώ, ας μνημονεύσουμε και τον Μήτσο Ρατζή, που δούλευε για χρόνια  στο ''Καζίνο'' και ήταν επιδέξιος εμβολιαστής. Τις καϊσές που καλλιεργούσε τις χάριζε με χαρά σε όποιον του ζητούσε. Στον Άγιο υπήρχε επίσης το μαγέρικο του Καϊσή.

Τα καϊσοκούκουτσα ήταν το παιχνίδι της εποχής, παίζαμε λακκάκια, ψείρες, σημάδι μπροστά σε τοίχο, μονά ζυγά, φτιάχναμε και φουρφούρια - μυλαράκια που ήταν το Fidget  Spinner  της εποχής. ''Έλα να σου δείξω τι εστί βερίκοκο."

Στο σπίτι πάντα είχαμε γλυκό καΐσι, για τους ''ανθρώπους'', που γινόταν με την βοήθεια του ασβέστη, και μαρμελάδα, κάναμε επίσης καϊσόκοπα, ξερά καΐσα. Με τα καϊσοκούκουτσα φτιάχναμε σουμάδα. Τα κουκούτσα από τα σαρτάλουδα που ήταν πικρά, η μάνα τα έκανε λικέρ, και ο πατέρας τα έβαζε με τα πικραμύγδαλα στο οινόπνευμα, έβγαζε  το πικραμυγδαλέλαιο με το οποίο αρωμάτιζε το σπιτικό σαπούνι.

Εφέτος βρέθηκα στην Ικαρία την εποχή που έπρεπε να είναι τα καΐσα ώριμα. Δυστυχώς καϊσί δεν ''πάσχασα''.

Πιστεύω ότι σε μερικά χρόνια δεν θα υπάρχει ούτε μια καϊσά στο νησί. Και φυσικά κανείς δεν θα ξέρει τι είναι το σαρτάλουδο.

Τι άλλο είναι η πατρίδα μας πέρα από αυτά που δοκιμάσαμε παιδιά;

Μάκης Φουντούλης
makfou@otenet.gr

Διαβάστε τις ελεύθερες πτήσεις του Μάκη Φουντούλη.