Υπάρχει η αρχαιολογία του υλικού πολιτισμού, αλλά υπάρχει και μιαν άλλη, εκείνη που εντοπίζει θησαυρούς άυλους, περίτεχνα ανθρώπινα επιτεύγματα που κατάφεραν να επιβιώσουν ανά τους αιώνες, για να τ’ ανακαλύψουμε εμείς σήμερα - αρκεί να θέλουμε να κοιτάξουμε πέρα απ’ τα αντικείμενα. Αρκεί να κοιτάξουμε τους ανθρώπους και τις πρακτικές τους. Στις Καριώτικες αυλές –τις αυλές των θαυμάτων των παιδικών μας χρόνων- μπορεί κανείς να δει το θαύμα της φιλοξενίας να ξεδιπλώνεται μπροστά του ακέραιο.

Κοντολογίς: αυτό το καλοκαίρι, επισκέφθηκα περίπου τριάντα σπίτια σ’ όλο το νησί στο πλαίσιο μιας έρευνας. Ακόμα κι αν είχα συστάσεις, δεν προλάβαινα να εξηγηθώ -ποιος με στέλνει και τι θέλω-, γιατί χωρίς πολλά-πολλά, είχα βρεθεί ανάμεσα στους ανθρώπους του σπιτιού: σχεδόν αυτόματα είχαν αφήσει ό,τι έκαναν ή συζητούσαν, για να μου προσφέρουν κάτι να πιω και να φάω, αφού πρώτα μου είχαν εξασφαλίσει μια άνετη θέση δίπλα τους. Το μόνο που είχα προλάβει προηγουμένως να πω ήταν «Γεια σας, τι κάνετε;».

Άλλες φορές πήγαινα μόνη μου, άλλες όχι. Η αντίδραση ήταν η ίδια: μία καρέκλα παραπάνω από την κουζίνα ή μία θέση πιο πέρα στο κτιστό πεζούλι της αυλής. Κάτω από την κληματαριά και γύρω από τις γλάστρες με τα πολύχρωμα και ευωδιαστά λουλούδια. Γλάστρες πήλινες, πλαστικές ή από λαμαρίνα. Πιο πέρα ο κήπος και συχνά οι ήχοι των ζωντανών (συνήθως λίγες κότες και καμιά κατσίκα) του νοικοκυριού ανακατεμένοι με αυτούς των τζιτζικιών αλλά και των τρύπιων εξατμίσεων από τα μηχανάκια στο δρόμο. Υφές «παραδοσιακές» και σύγχρονα λαϊκές: Καριώτικη πλάκα και πλαστικές καρέκλες. Τσιμεντοστρωμένα δάπεδα και παλιά ξύλινα έπιπλα. Αυτόματο πότισμα και πανάρχαια εργαλεία. Αιώρες για τα παιδιά και τα εγγόνια που ήρθαν διακοπές με τους φίλους τους από την Αθήνα και ποδήλατα με βοηθητικές για τα δισέγγονα. Όλες οι γενιές με τις συνήθειές τους, συνυπάρχουν στην αυλή και έχουν το δικό τους τρόπο να σε υποδεχτούν.

Μα προπάντων, τα χαμόγελα κι εκείνο το «Καλώς τους!» μόλις μας αντίκρυζαν. Και ήμασταν ξένοι μέσα στο σπίτι τους. Ξαφνικά κι απροειδοποίητα. Χωρίς να πάρουμε τηλέφωνο ή να χτυπήσουμε το κουδούνι. Εισβολείς στον οικιακό τους χώρο. Εκείνο τον χώρο που με τόσα κιγκλιδώματα, κρυφές ή φανερές κάμερες και συναγερμούς προσπαθούμε να περιφρουρήσουμε στην περιφέρεια ή την πόλη που ζούμε. Για τους δικούς μας λόγους. Όμως κι εκεί, οι άνθρωποι που γνώρισα είχαν επίσης τους δικούς τους λόγους, αλλά και τους δικούς τους τρόπους να υποδέχονται και να ανοίγονται ημερεύοντας τον ξένο. Λοιπόν, όχι, δεν είναι απροϋπόθετη και χωρίς κανόνες η Καριώτικη φιλοξενία. Όχι, δεν είναι ξέφραγο αμπέλι η Ικαρία. Όμως, ο όποιος φράχτης της, το σύνορό της, δεν είναι υλικό ούτε καν τοπικό (έχω διαπιστώσει ότι αυτή η Ικαρία ζει και βασιλεύει στην Κρήτη, την Αθήνα, την Αμερική).

Είναι ακριβώς αυτή η παράδοση που μεταφέρεται, όχι αναλλοίωτη αλλά ευτυχώς απολύτως αλλοιωμένη -μιας και ό,τι δεν αλλάζει, πεθαίνει-, από τα βάθη των αιώνων στο σήμερα. Και η παράδοση αυτή μας κάνει να διερωτώμαστε για τον δικό μας πολιτισμό και ανθρωπισμό, που συνήθως τόσα πολλά μπορεί να πει, αλλά τόσα λίγα κάνει.

Έλενα Μαμουλάκη
elenamamoulaki@gmail.com