Ο Σίμωνας Καράς (1905-1999) είναι, ίσως, η πιο αμφιλεγόμενη μορφή της Ιστορίας της Βυζαντινής Μουσικής του 20ου αιώνα. Ήταν νομικός, ιεροψάλτης, μουσικολόγος, ερευνητής της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής, αλλά και βαθύς γνώστης της παλαιογραφίας της βυζαντινής μουσικής. Η συνεισφορά του στη διάσωση και διάδοση της παραδοσιακής μουσικής είναι κεφαλαιώδης, καθώς με την πολύχρονη και επίμονη ερευνητική του προσπάθεια την κατέγραψε διανύοντας όλο το φάσμα της ελληνικής επικράτειας.

Πολύτιμη βοηθός και συμπαραστάτης στο ερευνητικό του έργο, στάθηκε η σύζυγός τους Αγγελική Αλεξίου – Βατούγιου, με καταγωγή από την Ικαρία.

Ο γάμος τους Σίμωνα Καρά και της Αγγελικής Βατούγιου αποτέλεσε σημείο αναφοράς, όχι μόνο γιατί σηματοδότησε την αρχή της κοινής ζωής και εργασίας τους, αλλά και γιατί το ίδιο το τελετουργικό που ακολουθήθηκε, βοήθησε στην αναβίωση ξεχασμένων, σχεδόν, μέχρι τότε χριστιανικών εθίμων.

Ο γάμος πραγματοποιήθηκε στο εκκλησάκι της Μονής Δαφνίου, το οποίο χρονολογείται από τον 11ο αιώνα. Μάλιστα, η συγκεκριμένη εκκλησία ιδρύθηκε αρχικά τον 6ο αιώνα στα ερείπια του ναού του Δαφναίου Απόλλωνα (απ’ όπου, κατά μια εκδοχή, προέρχεται και το όνομα της Μονής), ο οποίος είχε καταστραφεί από τους Γότθους το 395 μΧ. Διαθέτει εξαιρετική αρχιτεκτονική και ιδιαίτερη ψηφιδωτή διακόσμηση, και αποτελεί ένα από τα πλέον σημαντικά μνημεία βυζαντινής τέχνης. Σε αυτό το υποβλητικό περιβάλλον τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων του 1950, ημέρα Κυριακή, και μάλιστα, κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας, τελέστηκε και το μυστήριο του γάμου. Το έθιμο της τέλεσης του γάμου σε συνδυασμό με τη Θεία Λειτουργία έχει τις ρίζες του στην πρώτη Εκκλησία, καθώς, όλα και τα Μυστήρια, αλλά και οι Ακολουθίες ήταν συνδεδεμένα με το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Το εθιμοτυπικό αυτό ωστόσο, συν τω χρόνω, ατόνησε και έως τον 10ο -12ο αιώνα υπήρξε πλήρης αποσύνδεση. Ο Καράς, όμως, γνώστης και μελετητής των Βυζαντινών εθίμων και της μουσικής, θέλησε να επαναφέρει, τουλάχιστον για το δικό του γάμο, τις παλιές αυτές παραδόσεις.

Έτσι, την προηγούμενη της τελετής, πραγματοποιήθηκε το ξύρισμα του γαμπρού - έθιμο αρκετά διαδεδομένο σήμερα, αν και πλέον λαμβάνει χώρα ακριβώς πριν τον γάμο. Επίσης, οι χορωδίες που έψαλαν στο μυστήριο είχαν εκπαιδευτεί από τον ίδιο, ώστε να τραγουδήσουν μια περίτεχνη εκδοχή της τελετής, που βασιζόταν στο γαμήλιο τελετουργικό των βυζαντινών αυτοκρατόρων.

Σύμφωνα με τον Καρά (1)  «η γαμήλιος τελετή εισήλθε ψάλλουσα – τη συνοδεία οργάνων ελληνικών – παλαιά αθηναϊκή πατινάδα προς τιμήν της Παναγίας: Κερά Χρυσοδαφνιώτισσα μεγάλη Σου’ ναι η χάρη / με το ψηφί, με το ρηγλί, με το μαργαρητάρι»(2).

Ο αρραβώνας τελέστηκε στο τέλος της Ακολουθίας του Όρθρου και ο Γάμος μέσα στη Θεία Λειτουργία. Συνολικά το τελετουργικό διήρκησε 3 ώρες και 30 λεπτά. Τα στέφανα του ζευγαριού ήταν φτιαγμένα από κλαδιά ελιάς και τριαντάφυλλα, δεμένα με χρυσές κορδέλες.

Amice Calverly

Ο γάμος ήταν τόσο υποβλητικός και εντυπωσιακός για τα μέτρα του καιρού εκείνου που η Amice Calverly, αγγλο-καναδή αιγυπτιολόγος που παρίστατο στην τελετή, την κατέγραψε, μαζί με τη δική της περιγραφή, με ένα μαγνητόφωνο. Οι μαγνητοφωνήσεις αυτές, δύο χρόνια αργότερα, στις 8 Σεπτεμβρίου 1952 (3), μεταδόθηκαν από το 3ο πρόγραμμα του BBC με τον τίτλο Byzantine Wedding.

Ο ίδιος ο Καράς, στην εισαγωγή του βιβλίου του «Βυζαντινή Ακολουθία του Γάμου» αναφέρεται στη ηχογράφηση αυτή, με έκδηλη, μάλλον, απορία, ως προς τους λόγους που οδήγησαν την Claverly να αποτυπώσει την τελετή και αργότερα, εν αγνοία των νυμφευμένων, να την μεταδώσει μέσω του BBC(4) .

Όπως και να ‘χει, η συγκεκριμένη τελετή, αποτέλεσε το έναυσμα για την αναβίωση και τη διάδοση σημαντικών εθίμων της ελληνορθόδοξης Εκκλησίας, έθιμα που ακολουθούνται ευρέως και σήμερα.

Σύνταξη: ikariamag.gr / Ευχαριστούμε τον Μάκη Φουντούλη για όλο αυτό το υπέροχο υλικό που μας εξασφάλισε.

Υποσημειώσεις:
(1) Καράς, Σ. Βυζαντινή Ακολουθία του γάμου. Αθήνα,1988. Σύλλογος προς διάδοσίν της Εθνικής Μουσικής.
(2) Σεργιάνι 'ναι στη Σεργιανή, καταγραφή Σίμωνα Καρά, Ερμηνεία: Δόμνα Σαμίου, από το δίσκο «Σεργιάνη» που κυκλοφόρησε από τον Σείριο το 1986.
(3) genome.ch.bbc.co.uk
(4) «...Ήτο πράγματι, ενδιαφέρον γεγονός, εκείνη η εν τω Δαφνίω τελετουργία δια την οποίαν - ηχογραφημένην παρά της, ένεκα ποίων αγνώστων επιδιώξεων πηγαινο-ερχομένης εις την Ελλάδα εκείνην την κρίσιμον δια την πατρίδα μας περίοδον, αγγλοκαναδής madame, κυρίας, miss Κάρβερλυ ως ελέγετο παρ΄ υμών - το B.B.C. του Λονδίνου, εν αγνοία ημών, μετέδωσε σχόλια και αποσπάσματα των ηχογραφήσεών της…»