Δεν υπάρχει πιο αντεπαναστατικό πράγμα από την επέτειο μιας επανάστασης. Αν μπορούσαμε να ρωτήσουμε τους εξεγερμένους Ικαριώτες του 1912, θα μας έλεγαν πως η ίδια η φύση της επανάστασης διόλου δε συνάδει με την ιδέα της επετείου. Στην ουσία είναι άκρως αντίθετες έννοιες, τόσο στην Ικαρία όσο κι αλλού.   Η ριζική αυτή αντίθεση αναδεικνύεται σχεδόν σε κάθε επίπεδο.

Καταρχάς, σε σχέση με το Χρόνο, την Ιστορία και το ποιος γράφει την τελευταία. Η επανάσταση γυρίζει την πλάτη της στο παρελθόν, ενώ η επέτειος υποκλίνεται μπροστά στο μεγαλείο του. Η πρώτη διψάει για ένα άλλο, άγνωστο αλλά άξιο μέλλον, ενώ η δεύτερη το αγνοεί προκλητικά και βολεύεται με το ένδοξο παρελθόν.

Στην επέτειο, ο χρόνος συμπιέζεται και μικραίνει για να χωρέσει σε μια μέρα, σε μια χούφτα ώρες γεμισμένες με λογύδρια και ύμνους. Στην επανάσταση, ο χρόνος διαστέλλεται κι όλα γίνονται με καλπάζοντες ρυθμούς. 

Στην επανάσταση, την ιστορία την γράφουν της «γης οι κολασμένοι». Στην επέτειο, παίρνουν ξανά τα σκήπτρα οι άρχοντες και οι γνωστικοί για να ξαναγράψουν την ιστορία στα μέτρα τους. Στην επανάσταση οι άρχοντες φοβούνται, στην επέτειο φοβίζουν.

Τόσο απόλυτα διαφορετική είναι η σχέση της επανάστασης με την επέτειο, που όσο η μια φέρνει τα πάνω κάτω, τόσο η άλλη διαιωνίζει το status quo. Στην επανάσταση, δεν υπάρχουν ταμπού, ιερά σύμβολα κι απόλυτες αλήθειες. Όλα είναι δρόμος κι αν δεν τον πας μέχρι τέλους, δεν θα μάθεις ποτέ πού βγαίνει. Στην επέτειο, ο δρόμος αυτός έχει γίνει άσφαλτος σημαιοστολισμένη.

Σε επαναστατικούς καιρούς, κανείς δεν κατέχει πια την μοναδική αλήθεια και όλοι ψάχνονται. Στην επέτειο, η «ιστορική αλήθεια» έχει αποκατασταθεί στα κιτάπια των ειδικών και στα λογύδρια των επετειολάγνων. Το μόνο που μένει στους μαθητές της ιστορίας είναι η παπαγαλία των «γεγονότων». 

Τέλος, η επανάσταση επαναπροσδιορίζει τη σχέση του καθένα/μιας με το χώρο, το χρόνο, τους γύρω του/της και τον εαυτό του/της. Ο καιρός της επανάστασης είναι ώρα για συνεχόμενη περισυλλογή, συλλογική δράση και ριζική (αυτο)κριτική. Τίποτε δεν είναι αυτονόητο, τίποτε σίγουρο. Κάθε μικρή κίνηση μπορεί να έχει τεράστια αποτελέσματα, κάθε αθώα σκέψη τρομακτικές συνέπειες.   

Αντίθετα, η επέτειος της επανάστασης είναι κάλεσμα για επανάπαυση. Η επέτειος είναι ταυτόχρονα μια επίκληση και μια υπόκλιση στο μακρινό κι ένδοξο παρελθόν, το οποίο έχει ήδη μετατραπεί σε μουσειακό αντικείμενο, ψυχρό κι μακρινό.

Η επετειακή λογική είναι άλλωστε ο καλύτερος εφυσηχασμός για το  παρόν και το μέλλον: Αν έχεις αρκετούς λόγους να δοξάζεις το παρελθόν σου, δεν έχεις κανένα λόγο να φροντίζεις το μέλλον σου. Αυτό το κάνει το παρελθόν για σένα.  

Η Ελλάδα είναι κατεξοχήν χώρα επετειακή και προγονόπληκτη. Πόσοι δεν είναι αυτοί που έχοντας πείσει εαυτούς κι αλλήλους πως είναι τρίτα εγγόνια του Αριστοτέλη και του Περικλή έχουν ξεχάσει τόσο τη κριτική όσο και τη δημοκρατία κι αρέσκονται μονάχα στο να σφαγιάζουν την άμοιρη ελληνική γλώσσα παρέα με κανέναν δύσμοιρο μετανάστη;

Δεν εννοώ πως πρέπει να ξεχάσουμε την ιστορία, ωστόσο. Ακριβώς το αντίθετο λέω. Καμία επέτειος δε μπορεί από τη φύση της να σεβαστεί την ιστορία, αλλά είναι καταδικασμένη απλά να την παγώνει, να την κάνει ξεθωριασμένη μνήμη, σαν μια σκονισμένη φωτογραφία βγαλμένη από το σεντούκι του παππού.

Η ιστορία, ωστόσο, δεν είναι ούτε γραμμική, ούτε πεπερασμένη. Η ιστορία είναι μπροστά μας, κυκλική, κυκλοθυμική και ξαναγυρνάει σα φάρσα αν την ξεχνάς.

Πόσα πολλά χρόνια πέρασαν από τότε που οι Ικαριώτες απάντησαν «ούλοι εμείς εφέντη» στον πασά, όταν εκείνος τους ρώτησε ποιος έριξε τον  διοικητή του από το λόφο. Σε πείσμα κάθε επετείου, εκείνο το ηρωικό σύνθημα μένει ακόμα να πραγματωθεί. Μέχρι τότε όμως πολύ φοβάμαι πως θα είμαστε «δούλοι εμείς εφέντη». 

Δούλοι, γιατί ανεχόμαστε την υποκρισία των ελίτ, την υποβάθμιση της ζωής και της νοημοσύνης μας, την καταστροφή της φύσης και τη θρασύδειλη ρατσιστική βία.
Δούλοι, γιατί η Ικαριανή επανάσταση μετατρέπεται σε καθολική επανάπαυση.
Δούλοι, γιατί η ιστορία του νησιού τείνει να μετατραπεί σε φωτογραφικό αρχείο.
Δούλοι, γιατί το παρόν του αρθρώνεται στο νεοελληνικό τοπίο της φασιστικής τζάμπα μαγκιάς, της ευρωπαικής τζάμπα επιδότησης, και της μικροαστικής υποταγής στην κατανάλωση και την αδιαφορία...
Εν κατακλείδι, «δούλοι εμείς εφέντη» είμαστε ακόμα.

Ο συνεπέστερος τρόπος να γιορταστούν τα 100χρονα της Ικαριακής επανάστασης, δεν είναι μια επέτειος, αλλά μια ακόμα επανάσταση. Μια επανάσταση που να βάλει τα πράγματα στη θέση τους κι από δούλοι να γίνουμε πραγματικά «Ούλοι».

Νικόλας Κοσματόπουλος
διδάκτωρ Ανθρωπολογίας
nico.homoludens@gmail.com

Διαβάστε τον φάκελο 100 χρόνια, εδώ.