Από χρόνια τώρα η γενετική προσέφερε αξιοσημείωτα επιτεύγματα και με την εφαρμογή της δημιουργήθηκαν νέες ποικιλίες φυτών, περισσότερο παραγωγικών και ανθεκτικών στις καιρικές συνθήκες και στις ασθένειες. Πάνω από το 80% των λαχανικών και των φρούτων που τρώμε σήμερα είναι υβρίδια.

Έτσι, σιγά - σιγά, οι παραδοσιακές ποικιλίες φυτών άρχισαν να περιορίζονται τόσο που κάποια εξαφανίσθηκαν αφού σταμάτησαν πλέον να χρησιμοποιούνται. Και ήρθε η εποχή των μεταλλαγμένων που απειλούν να σαρώσουν κάθε προηγούμενο πολλαπλασιαστικό υλικό, σε τέτοιο βαθμό που μπορεί να εξαφανίσουν οτιδήποτε υπάρχει σήμερα αφού με την αναγκαστική διασταύρωση που γίνεται στη φύση θα προκύψουν όλα μεταλλαγμένα. Έτσι μπήκε στη ζωή μας ένας νέος όρος, η γενετική διάβρωση, που σημαίνει απώλεια φυτογενετικού υλικού (ως εξαφάνιση κάποιου είδους ή ως μείωση της γενετικής πολυμορφίας του).

Μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα η έννοια αυτή ήταν άγνωστη. Με την κλειστή αυτοσυντηρούμενη οικονομία των μικρών αγροτικών κοινωνιών, δεν υπήρχε κανένας κίνδυνος για τις τοπικές ποικιλίες και τα οικοσυστήματα. Όμως με την τεχνολογική επανάσταση, που επικράτησε μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, οι νέες συνθήκες οδήγησαν στην επικράτηση λίγων ποικιλιών. Αποτέλεσμα αυτών των νέων τάσεων ήταν να εκτοπισθεί από την καλλιέργεια και να χαθεί ένα μεγάλο μέρος του παραδοσιακού γενετικού υλικού που μας κληροδότησαν οι προηγούμενες γενιές.

Είμαστε μάρτυρες και συνυπεύθυνοι ενός βοτανικού ολοκαυτώματος. Μια ποικιλία ρυζιού, ονομαζόμενη IR-36, καλύπτει σήμερα έκταση μεγαλύτερη του 60% της Ν.Α. Ασίας, όπου μόλις πριν λίγα χρόνια υπήρχαν χιλιάδες ποικιλίες. Μια άλλη ποικιλία, η IR-8, κυριαρχεί σε αχανείς περιοχές με μεγάλες διαφορές θερμοκρασίας που μέχρι πριν λίγα μόνο χρόνια μεγάλωναν 30.000 είδη ρυζιού. Το 75% της ευρωπαϊκής και το 93% της αμερικάνικης γεωργικής ποικιλότητας έχει χαθεί μέσα στον 20ο αιώνα. Μέσα στον περασμένο αιώνα έχουν εξαφανιστεί 30.000 ποικιλίες λαχανικών και μία ακόμα χάνεται κάθε έξι ώρες!

Μόνο στην Ελλάδα καλλιεργούνταν μέχρι πρόσφατα 111 ντόπιες ποικιλίες μαλακού σιταριού, 99 ποικιλίες κριθαριού, 294 καλαμποκιού, 39 ποικιλίες βρώμης και 605 είδη φασολιού που έπαψαν πλέον να καλλιεργούνται. Το 1927 η καλλιέργεια του σιταριού αποτελούταν αποκλειστικά από ντόπιες ποικιλίες, το 1969 μειώθηκε στο 10%, ενώ σήμερα έχει εκτοπιστεί εντελώς από την καλλιέργεια το σύνολο των παλιών ποικιλιών. Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι μόνο το 2-3 % των υπό καλλιέργεια ποικιλιών λαχανικών, που υπήρχαν πριν 50 χρόνια στην Ελλάδα, έχει διασωθεί μέχρι τις μέρες μας.

Στην παγκόσμια αγροτική σκηνή διαδραματίζεται ένα τεράστιο και επικίνδυνο φαινόμενο ισοπέδωσης. Όλα αυτά (αναφέραμε ενδεικτικά ελάχιστα παραδείγματα) γίνονται γιατί όλοι μας  στηρίξαμε, και συνεχίζουμε να το κάνουμε, τις πρακτικές εταιριών και κυβερνήσεων.

Η ομηρία των αγροτών είναι πια γεγονός και στην Ευρώπη. Για τους Γάλλους αγρότες, η ελεύθερη χρήση σπόρων δείχνει να γίνεται ανάμνηση. Οι ιδιοπαραγώμενοι σπόροι, επιλέγονται από τους αγρότες από τη δική τους σοδειά και διατηρούνται για φύτευση την επόμενη χρονιά. Ένα νέο αυστηρό νομοσχέδιο ψηφίσθηκε πρόσφατα από το γαλλικό κοινοβούλιο και επιβάλλει την καταβολή δικαιωμάτων χρήσης των σπόρων και περιορίζει την ελεύθερη ιδιοπαραγωγή. Η νέα νομοθεσία επιβεβαιώνει την γενικότερη τάση στην Ε.Ε. περιορισμού των δικαιωμάτων των αγροτών επί της χρήσης των σπόρων, ενώ εντείνει και τις ανησυχίες για περαιτέρω δυνητικές επιπτώσεις στην αγροτική βιοποικιλότητα.

Μία μόλις εταιρία στην Αμερική και πέντε στην Ευρώπη ελέγχουν τους σπόρους και υποστηρίζουν ότι με τα είδη που δημιουργούν μειώνεται η χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων. Η αλήθεια είναι ότι τα φυτά τους είναι προσαρμοσμένα να ανταποκρίνονται μόνο στα δικά τους λιπάσματα και φυτοφάρμακα.

Στην Ικαρία η ανησυχία είναι μεγάλη γιατί κι εδώ η πλειοψηφία των καλλιεργητών, για λόγους ευκολίας και εξοικονόμησης χρόνου, δε δημιουργεί νέα φυτώρια από ντόπιους σπόρους. Προτιμάει να προμηθεύεται  - και να πληρώνει - έτοιμα, ειδικά σε ό,τι αφορά στα λαχανικά. Όταν οι ντόπιες ποικιλίες εκλείψουν εντελώς, το κόστος σπόρων και φυτών θα εκτοξευτεί στα ύψη, ενώ δεν θα υπάρχει πια, όπως τώρα, εναλλακτικός τρόπος προμήθειάς τους.

Νέοι κυρίως Καριώτες, συζητούν, μοιράζονται τους προβληματισμούς τους και καταλήγουν σε μια κοινή σκέψη. Από την Αρέθουσα και τις Ράχες ως τον Ξυλοσύρτη και το Μαγγανίτη σκέφτονται να δημιουργήσουν μία ομάδα για τη διατήρηση, την ανταλλαγή και τη διάδοση των ντόπιων ποικιλιών στο πρότυπο εναλλακτικών κοινοτήτων όπως π.χ. του Πελίτι στο Παρανέστι της Δράμας που δραστηριοποιείται από το 1995 και διοργανώνει γιορτές σπόρων, σεμινάρια, ενημερώνει μαθητές, εκδίδει εγχειρίδια. Θα παρακολουθούμε τις ενέργειές που κάνουν οι ευαισθητοποιημένοι συντοπίτες μας για να οργανωθούν κι ευχόμαστε να είναι όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικοί.

Μην ξεχνάμε και την Κιβωτό Σπόρων Αιγαίου που έχει δημιουργήσει το Αρχιπέλαγος όπου καθόλη τη διάρκεια του χρόνου οι ερευνητές του, προσεγγίζουν απομακρυσμένες περιοχές, συνεχίζοντας τις προσπάθειες εύρεσης και συλλογής σπόρων από σπάνιες παραδοσιακές και ενδημικές ποικιλίες.

Στις φωτογραφίες, η κοκκινόφλουδη καριώτικη πατάτα, λίγο πριν φυτευτεί στα αυλάκια. Είναι βέβαια εισαγόμενο είδος αλλά θεωρείται ως ντόπια αφού καλλιεργείται στην Ικαρία για περισσότερο από έναν αιώνα και καθιερώθηκε γιατί εγκλιματίστηκε καλύτερα στις συνθήκες του νησιού μας.

ikariamag.gr|από, για και με αφορμή την Ικαριά!
Ακολουθήστε μας σε twitter και Facebook